Тајната на песната ЃУРЃOВДЕН: Создадена е во ВОЗОТ НА СМРТТА и ја крие најстрашната приказна за минатото
Ѓурѓовден е, а јас не сум со тој што го сакам... Некако, заедно со почитувањето на народните обичаи и оваа песна влезе во традицијата поврзана со една од најголемите српски слави. Го обработи Горан Бреговиќ, објавен е албумот на „Бело Дугме“ од 1988 година, а знаете ли како настана? Постојат две верзии на приказната.
„Пролет ми слетува на рамо, Ѓурѓовден зелени, за сите освен за мене“... Верзијата на Горан Бреговиќ влезе во Ѓурѓовденската традиција, но и во кафаните, а со неа, кога тагата и боемското расположение нè одземаат, се кршат чаши и шишиња и кога нема слава. Меѓутоа, ако му се верува на професорот Жарко Видовиќ, историчар на уметност од Сараево, песната Ѓурѓoвден е создадена во беспомошност, очај и ужас - во возот на смртта, кој заробените луѓе ги возел до Јасеновац.
Видовиќ во 1942 година имал 20 години. Како доброволец учествувал во Априлската војна во 1941 година, а неколку месеци подоцна бил уапсен во Сараево и оттогаш е во усташки затвор. Според неговото сведочење, на 6 мај 1942 година, на Ѓурѓовден, се нашол во вагонот на возот во кој затворениците биле депортирани во озлогласениот концентрационен логор.
-Нè изнесоа од затворските ќелии во раните зори. Се сеќавам дека беше студено утро, а усташите коментираа дека на Србите им подготвиле вистинско Ѓурѓовденско утро...
Тие беа набиени во сточни вагони, без храна и вода. Во општиот хаос, страв и неизвесност, еден од затворениците, за кој се тврди дека бил член на сараевската „Слога“, од гордост и инает пеел „Пролет ми слетува на рамо, Ѓурѓовден зелени, за сите освен за мене - Ѓурѓовден е!“. Песната одекнуваше од вагон до вагон.
За да не ги слушаат, усташите ги затвориле прозорците на вагоните, а затворениците останале без воздух на мал простор. Од 3.000 што тргнале од Сараево, 2.000 души пристигнале во Јасеновац. Секој трет умрел - од глад, жед, исцрпеност, болест. А вистинскиот пекол ги чекаше...
-Малку е познато дека големиот хит „Ѓурѓовден“ е всушност стара преработена песна која можеби ќе беше заборавена до ден-денес да не беше еден судбоносен воз и грозоморните злосторства извршени во Јасеновац за време на Втората светска војна. Тоа што песната се пеела на пат кон логорот по војната беше малку споменато, па Бреговиќ ја прекри со нови зборови за љубовта, но само верзијата на Бреговиќ ја направи универзално популарна, тврди Видовиќ, кој почина во 2016 година, а пренесува Курир.
Постои и друга верзија на приказната за тоа како настанал „Ѓурѓовден“. За ова своевремено за РТС зборуваше и самиот Горан Бреговиќ. Во 1988 година Емир Кустурица го снимил „Дом за вешање“ и го ангажирал водачот на „Бело Дугме“ да компонира музика за овој филм.
- Песните се чудни живи суштества. Кога е под твоја контрола, некако и може да се справиш со неа, но потоа песните бегаш и го живееш тој живот, како „Ѓурѓевдан“ што го направија за Кустурица, за „Дом за вешање“, па потоа како мала љубовна песна ја направив албумската песна за плочата на „Бело Дугме“.
Албумот наречен „Чирибирибела“ исто така беше издаден во 1988 година.
- За жал, таа песна е всушност мала почит на Ѓорѓе Балашевиќ, бидејќи оригиналниот стих за таа песна е стихот на Балашевиќ „кога не сум со онаа што ја сакам“. Една мала љубовна песна, се останато околу тој „Ѓурѓовден“ заживеа покрај мене - рече Бреговиќ.
Споменатиот стих е од познатата „Приче о Васи Ладачки“ на Балашевиќ, додека мелодијата е преземена од традиционалната ромска песна „Едерлези“. Името го добил по Хедерлез, празник со кој балканските Роми го слават враќањето на пролетта, а се однесува и на Св Ѓорѓи.
Извор: zena.blic.rs
