По југословенскиот пасош, сите други изгледаат несериозно: Вратите на светот ни беа отворени и сите на нас гледаа со почит - еве каква е состојбата денеска
Пасошот отсекогаш бил повеќе од обичен документ за идентификација – тој е симбол на статус, доверба и меѓународен углед.
Во времето на поранешна СФР Југославија, црвениот пасош беше вистинска гордост, предмет на восхит дури и во земјите од Западна Европа.
Денес, македонскиот пасош, наследник на тој дипломатски углед, има своја тежина, но живее во сосема поинаков свет – глобализиран, бирократски и поделен според визни режими и безбедносни протоколи.
Југословенскиот пасош – симбол на неутралност и доверба
Во 70-тите и 80-тите години, Југославија беше членка на Движењето на неврзаните земји – политички блок кој стоеше меѓу Истокот и Западот, одбивајќи да се приклучи ниту на НАТО, ниту на Варшавскиот пакт. Благодарение на таа неутрална политика, југословенскиот граѓанин имаше привилегија што малкумина ја уживаа: можеше да патува речиси насекаде.
Според историските податоци, граѓаните со југословенски пасош можеа без виза да влезат во повеќе од 100 држави. Во таа група спаѓале речиси сите западноевропски земји – Италија, Франција, Германија, Австрија, Швајцарија, Белгија, Холандија, Шведска, Норвешка и Велика Британија. Патувањата биле овозможени и до САД, Канада, Советскиот Сојуз, Кина, Индија, Египет, Аргентина и Бразил – нешто речиси незамисливо во време на студената војна.
Југословенскиот пасош бил признат и почитуван. Неговите носители не се гледале како потенцијални имигранти, туку како гости од стабилна и напредна држава. Пасошот со црвена корица и златен грб станал симбол на слобода и космополитизам, а многумина го паметат како документ што отворал врати без прашања.
Македонскиот пасош денес – европски документ со ограничувања
По осамостојувањето во 1991 година, Македонија започна да издава свој национален пасош. Со текот на годините, државата склучи бројни билатерални договори за визна либерализација, најзначајниот од кои е безвизниот режим со Европската унија, воведен во 2009 година.
Со денешниот македонски пасош може да се патува без виза во околу 125 држави, меѓу кои сите земји од Шенген-зоната, Турција, Јапонија, Обединетото Кралство, Обединетите Арапски Емирати, Катар, Бразил и Аргентина. Сепак, за САД, Канада и Австралија визите сè уште се задолжителни, што го ограничува меѓународниот опсег на патувања.
На глобално ниво, според индексот Henley Passport Index 2025, македонскиот пасош се наоѓа околу 45-то место по сила во светот, додека југословенскиот во своето време би бил меѓу првите десет. Иако бројот на земји без виза е приближно сличен, суштинската разлика лежи во перцепцијата и политичката доверба што поранешниот пасош ја уживал.
Од престиж до реалност – промената на времето
Во времето на Југославија, патувањето било прашање на политички углед и државна стабилност. Денес, визите зависат од дигитални системи, биометриски податоци и ниво на безбедност. Светот стана построг и посомничав, а глобалната мобилност се регулира преку сложени меѓудржавни договори.
Македонскиот пасош денес претставува пасош на држава што чекори кон Европската унија, но сè уште не е дел од нејзиниот политички и безбедносен систем. Тоа го ограничува неговиот дипломатски опсег, иако постепено расте довербата што ја ужива во меѓународната заедница.
Симболиката зад документот
Црвениот југословенски пасош бил симбол на една држава што умеела да го најде својот пат меѓу двете светски суперсили. Македонскиот, пак, е симбол на една млада држава која сè уште го бара своето место во европското семејство. Едниот го претставувал граѓанинот на светот, другиот го претставува граѓанинот на Европа во подем.
Промената на бојата, имињата и границите само го потврдува тоа што сите патни документи го кријат во себе – пасошот не е само дозвола за патување, туку огледало на времето, системот и вредностите на државата што го издава.
Извор: Индексот Henley Passport Index 2025
