Дрогата и алкохолот денеска често им се средство за бегство на младите: Разговор со Диана Ристовска Додевски
Со својот стручен придонес и долгодишна работа, Диана Ристовска Додевски има направено значајни чекори во унапредувањето на активизмот во неколку клучни домени – справување со семејно насилство, зависности кај младите и поддршка на лицата со попреченост.
Во ова интервју за „Женски магазин“, Ристовска - Додевски зборува за менструалната хигиена во училиштата, табу темите во општеството, инклузијата, активизмот и улогата на заедницата во оформувањето на здрави вредности.
1. Кои активности и системски мерки треба да се преземат за подобрување на условите и пристапот до менструална хигиена во училиштата, особено во руралните средини?
-За девојчињата да можат да одржуваат добра менструална хигиена, училиштата мора да имаат безбедни, чисти и приватни услови. Тоа подразбира изградба или реновирање на тоалети со одвоени простории за девојчиња и момчиња, поставување врати со брави за приватност, пристап до чиста вода, сапун и средства за сушење раце, како и канти за отпад кои редовно ќе се празнат.
Многу е важно училиштата да имаат и простор каде девојчињата можат да се пресоблечат или одморат кога имаат менструација. Во руралните средини, потребно е воведување евтини и одржливи санитарни решенија, како еко-тоалети и резервоари за вода со филтри. Многу девојчиња, особено во помалите населени места, пропуштаат часови затоа што немаат средства за менструална заштита.
Затоа е неопходно училиштата да обезбедат бесплатни менструални производи – влошки, тампони или менструални гаќички – и да воспостават „менструални кутии“ во тоалетите или кај училишните педагози и психолози. Треба да се поттикне и локално производство на достапни, еколошки влошки со вклучување на женски здруженија.
Покрај тоа, клучен елемент е и едукацијата – менструацијата сè уште е табу тема во многу заедници, па образованието треба да помогне во рушење на стигмата. Затоа треба да се воведе менструално здравје во наставата, да се организираат работилници и обуки и за девојчињата и за момчињата, да се обучат наставниците за чувствителен пристап и да се спроведуваат кампањи за дестигматизација. Но без институционална рамка, овие мерки нема да бидат одржливи.
Потребна е национална стратегија за менструална хигиена во училиштата, интегрирана во стандардите за училишна инфраструктура и финансирана преку државниот буџет или општините, со вклучување на невладиниот и приватниот сектор.
Во руралните средини, покрај тоа, мора да се вложува во водоснабдување, санитарни системи и едукација преку мобилни тимови и партнерства со локални здруженија и здравствени центри. Подобрувањето на менструалната хигиена не е само здравствено, туку и прашање на достоинство, родова еднаквост и право на образование.
2. Дали сметате дека женските прашања, вклучително и менструацијата, често се табу тема меѓу младите и можат да станат повод за исмевање или дискриминација?
- Голем дел од младите сè уште ги доживуваат темите поврзани со женското тело – менструацијата, репродуктивното здравје, емоционалните промени – како табу. Ова често води кон исмевање, срам или дискриминација.
Причините се повеќеслојни: традиционалните стереотипи кои ги учат девојчињата да бидат „скромни“ и да не зборуваат за телото, недоволната едукација која остава простор за митови, медиумите кои со шеги и мемиња ја банализираат менструацијата, и недостигот на емпатија кај младите. Лекот за тоа е едноставен – образование и отворен дијалог, во училиштата, во семејствата и во медиумите.
3. Дали забележувате зголемено присуство на лицата со попреченост во јавниот простор и колку е важна поддршката од локалната заедница за нивното рамноправно учество?
-Во последните години се забележува поголема видливост на лицата со попреченост преку кампањи, културни настани, спорт и локална политика. Сепак, тоа не е рамномерно – руралните средини често заостануваат. Поддршката од локалната заедница е клучна бидејќи создава инклузивна средина, руши стигми и гради солидарност. Вистинската промена започнува токму локално, кога сите – граѓаните, институциите и организациите – ја прифаќаат различноста како богатство, а не како пречка.
4. Дали граѓанскиот активизам може да опстане кога системот е во криза, а ресурсите се ограничени?
-Граѓанскиот активизам секогаш се тестира во криза. Кога институциите не функционираат и довербата е ниска, активизмот станува потежок, но и поважен. Неговата сила лежи во солидарноста, креативноста и упорноста на луѓето.
Историјата покажува дека токму во најтешките времиња се раѓаат највлијателните движења. Најважно е да се зачува чувството на заедништво и вербата во промена, да се создаваат мрежи на поддршка и да се користат дигитални платформи за вистински информации. Дури и еден мал, упорен глас може да поттикне голема промена.
5. Дали зависностите од дроги, алкохол, дигитални технологии и обложување се најголем предизвик со кој се соочуваат младите денес?
- Зависностите се сериозен и растечки проблем што влијае на психичката стабилност, здравјето и иднината на младите. Дрогата и алкохолот често се средство за бегство, дигиталните технологии создаваат анксиозност и изолација, а обложувањето води кон финансиски и психички проблеми.
Причините се повеќеслојни – притисокот, недостигот на поддршка, слабата контрола и недостигот на позитивни модели.
Решението е во едукација и превенција во училиштата, поддршка за семејствата, контрола на рекламирањето на алкохол и игри на среќа, достапна психолошка поддршка и промоција на спорт, култура и волонтерство како здрави алтернативи.
6. Колку е важен пубертетот како животна фаза за младите и нивните семејства?
-Ова е особено важно прашање и за мене како мајка на тинејџери. Пубертетот не е само биолошка, туку и психолошка и социјална промена.
Децата во овој период се чувствуваат збунети, несигурни и чувствителни, а семејството мора да им биде поддршка. Клучно е да има отворена комуникација без осуда, емоционална поддршка, трпеливост и почитување на приватноста.
Родителите треба да бидат информирани и да им дадат едукација за телесните промени, сексуалноста и самопочитта, но и да бидат модел на однесување преку сопствен пример.
7. Колку е важна улогата на заедницата во создавање здрави вредности кои ќе ги оддалечат младите од ризично однесување?
-Улогата на заедницата е од суштинско значење. Институциите имаат формална улога, но токму заедницата го обликува секојдневното опкружување на младите.
Кога возрасните се позитивен пример, кога младите се чувствуваат прифатени и имаат простор за учество во локални иницијативи, ризикот од негативно однесување се намалува. Здравата заедница создава култура на грижа, одговорност и солидарност – токму тоа е темелот на секое општество кое сака да има здрава иднина.
Фото извор: Приватна архива
Разговорот го водеше: Магдалена Стојмановиќ - Константинов
